Όταν τον 16ο αιώνα, οι κάτοικοι ενός γαλλικού χωριού μήνυσαν ένα σμήνος εντόμων το οποίο είχε καταστρέψει τη σοδειά από τα αμπέλια τους, ο επίσκοπος, που ήταν και δικαστής, είχε κάνει μια κανονική δίκη, στην οποία αθωώθηκαν τα έντομα. Το καταλυτικό επιχείρημα υπέρ της αθώωσής τους ήταν ότι και τα έντομα είναι υπάρξεις που δημιούργησε ο Θεός, και γι’ αυτό έχουν το δικαίωμα να τρέφονται με φυτά, όπως και οι άνθρωποι. Παρόμοιες δίκες ζώων έχουν καταγραφεί ιστορικά, με καταδίκες, αθωώσεις και δημόσιες επιπλήξεις.
Όσο όμως και αν αρνείται κανείς την επιχειρηματολογία της εγωιστικής συμπεριφοράς του ανθρώπου ενάντια στη φύση, η αλήθεια είναι ότι ο άνθρωπος σήμερα έχει γίνει κύριος της φύσης και μπορεί με τις ενέργειές του να θέσει σε κίνδυνο όλες τις ισορροπίες της βιόσφαιρας. Με τα πυρηνικά οπλοστάσια, π.χ., και τα πυρηνικά εργοστάσια, που μπορούν εξίσου να προκαλέσουν τεράστιες καταστροφές, όπως η περίπτωση του Τσερνομπίλ· με τη γενετική τεχνολογία, η οποία οδηγεί τον άνθρωπο να πειραματίζεται ασυγκράτητα, για να κατορθώσει τη χειραγώγηση της γενετικής σύστασής του αλλά και κάθε μορφής ζωής που τον ενδιαφέρει· με την περιβαλλοντική κακοποίηση, που οδηγεί σε βιβλικές καταστροφές, όπως η καταστροφή του όζοντος, ή την καλπάζουσα ξηρασία, που πιθανόν να διαμορφώσει τους πολέμους του 21ου αιώνα· με την ανεξέλεγκτη αύξηση του πληθυσμού της Γης, η οποία, σύμφωνα με λογικές εκτιμήσεις, δεν αντέχει πάνω από ένα δισεκατομμύριο κατοίκους, ενώ σήμερα είμαστε ήδη πάνω από πέντε δισεκατομμύρια.
Όπως όμως συμβαίνει πάντα, κάθε ασθένεια χαρακτηρίζεται από ειδικά συμπτώματα, τα οποία, αν διαγνωσθούν εγκαίρως, η αντιμετώπισή της μπορεί να ελεγχθεί επιτυχώς. Αν λοιπόν δεχθούμε ότι η Γη άρχισε να νοσεί, τα αμαρτήματα του πολιτισμού μας είναι τα προειδοποιητικά συμπτώματα. Γιατί, όσο αφηρημένη έννοια αν είναι για τον απλό πολίτη η καταστροφή του όζοντος, καταλαβαίνει καλύτερα τον κίνδυνο αν γνωρίζει ότι αυτή η καταστροφή οδηγεί σε ραγδαία αύξηση των καρκίνων του δέρματος ή ακόμη πιο απλά, όπως μας πληροφορεί ο Δ. Τσαμπάος, διευθυντής της Δερματολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Πατρών, ότι στην περίοδο 1988-90 καταγράφονταν μία-δύο περιπτώσεις μελανώματος τον χρόνο στην Κλινική του, ενώ μετά το 1992 καταγράφονται μία-δύο περιπτώσεις τον μήνα! Και όλα αυτά είναι αποτέλεσμα της επιθετικής δράσης της υπεριώδους ακτινοβολίας πάνω στο γενετικό υλικό, το DNA, του ανθρώπου, το οποίο μεταλλάσσεται και μετατρέπεται σε θανατηφόρο.
Ο προβληματισμός λοιπόν στο Δικαστήριο της Φύσης έχει αρχίσει. Η ηθική της ευθύνης του ανθρώπου είναι το κυρίαρχο επιχείρημα. Αλλά το επιχείρημα αυτό ακούγεται σαν ψέλλισμα από τα χείλη των «δικαστών»· δεν φτάνει στο ακροατήριο εύκολα· και είναι ανάγκη το μήνυμα αυτό να να ακουστεί σε σε όλη τη Γη. Είμαστε όλοι συνυπεύθυνοι και πρέπει να γνωρίζουμε τις ευθύνες μας, όχι μόνο τα δικαιώματά μας, τα οποία πολλές φορές μπορεί να είναι αδικαιολόγητα και ακραία, όπως των αμπελουργών του χωριού εκείνου της Γαλλίας που μήνυσαν τα έντομα. Δεν χρειάζονται λοιπόν τέτοιες ουτοπίες. Εκείνο που χρειάζεται είναι να κατανοηθεί η αναγκαιότητα της λιτότητας στην κατανάλωση της φύσης, που φαντάζει ως η μόνη αληθινή ουτοπία, η οποία ωστόσο μπορεί με την κατάλληλη πλανητική παιδεία να μεταποιηθεί έγκαιρα σε ρεαλιστική πρακτική· σε έναν επιστημονικό βηματισμό, ισορροπημένο και σταθερό. [504]
Σταμάτης Ν. Αλαχιώτης, ΤΟ ΒΗΜΑ, 2/8/1998 (Διασκευασμένο κείμενο).
http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=101766
Σταμάτης Ν. Αλαχιώτης (1998): καθηγητής Γενετικής, πρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών.