Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι διατεθειμένοι να περνούν τον χρόνο τους με τη συντροφιά ανθρώπων, ακόμη και αν τους περιφρονούν, παρά να μένουν μόνοι τους. Αλλά είτε κάποιος ανήκει στον μοναχικό τύπο ανθρώπου είτε στον κοσμικό τύπο, πρέπει οπωσδήποτε να αλληλεπιδράσει με τους ανθρώπους, έστω και με διαφορετική συχνότητα. Από οποιαδήποτε πράξη ή απουσία πράξης, το κάθε άτομο αντλεί ένα συν ή ένα πλην και ταυτόχρονα προσδιορίζει ένα συν ή ένα πλην για ένα άλλο άτομο ή σύνολο ατόμων.
Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης των ατόμων σε μια κοινωνία είναι αναγκαίο να γνωρίζουμε το σύστημα αξιών τους. Οι βασικές κατηγορίες στις οποίες κατατάσσονται τα άτομα μιας κοινωνίας είναι: των αμόρφωτων, των έξυπνων, των κακοποιών, των ηλιθίων…. Σύμφωνα με τον θεμελιώδη (χρυσό) νόμο της ανθρώπινης βλακείας (C. Cipolla, Δοκίμιο περί ανθρώπινης βλακείας, «Ελληνικά Γράμματα», 1997): «ένα ηλίθιο άτομο είναι ένα πρόσωπο που προκαλεί ζημιά σ’ ένα άλλο πρόσωπο ή ομάδα προσώπων χωρίς ταυτόχρονα να εξασφαλίζει κάποιο πλεονέκτημα για το ίδιο ‒πολλές φορές, μάλιστα, αυτό υφίσταται μια απώλεια».
Το δυναμικό ενός ηλίθιου για πρόκληση ζημιών εξαρτάται από δύο βασικούς παράγοντες: την κληρονομικότητα και τη θέση ισχύος και εξουσίας που κατέχει στην κοινωνία. Το ερώτημα είναι: μπορεί κανείς να προστατευτεί από τα ηλίθια άτομα; Ο Σίλερ έλεγε: ενάντια στη βλακεία και οι ίδιοι οι θεοί πολεμάνε μάταια.
Πρέπει να τονιστεί ότι το έξυπνο άτομο γνωρίζει ότι είναι έξυπνο, ο κακοποιός έχει επίγνωση ότι είναι κακοποιός, ο αμόρφωτος άνθρωπος αισθάνεται τις ελλείψεις του. Σε αντίθεση με τα παραπάνω άτομα, ο βλάκας δεν γνωρίζει ότι είναι βλάκας. Το γεγονός αυτό του δίνει περισσότερη δύναμη, έμπνευση και αποτελεσματικότητα στην καταστροφική του δράση.
Η διαχείριση του φορέα της βλακείας είναι δύσκολη ή και αδύνατη. Η υποτίμηση της βλαπτικής του ενέργειας αποτελεί σφάλμα, όπως επίσης σοβαρότατο σφάλμα είναι και η αλληλεπίδραση μαζί του. Πρέπει να σημειωθεί ότι, από την πράξη ενός κακοποιού θα υπάρξει ένα συν στον λογαριασμό του που ισοδυναμεί με ένα πλην που θα προκαλέσει σε κάποιο άλλο άτομο. Για την κοινωνία στο σύνολό της η κατάσταση θα βρίσκεται σε ισορροπία. Όταν οι βλάκες αναλαμβάνουν δράση, το αποτέλεσμα είναι να φτωχαίνει ολόκληρη η κοινωνία. Ο βλάκας είναι πιο επικίνδυνος από τον κακοποιό.
Αν στην καταστροφική δύναμη της βλακείας προσθέσει κανείς και τη διαπίστωση ότι ούτε η ανάγνωση μεγάλων έργων ούτε η μουσική ούτε η τέχνη μπόρεσαν να εμποδίσουν τη βαρβαρότητα, οδηγείται στο συμπέρασμα: ο άνθρωπος πρέπει, με βάση την παιδεία, τον πολιτισμό και την κουλτούρα, να επιταχύνει την ηθική του εξέλιξη και την τόνωση της αίσθησης του κωμικού, ώστε να μπορέσει να μετριάσει τη μανία καταστροφής και επιθετικότητας που διαθέτει. [423]
Χρήστος Β. Μασσαλάς, ΤΑ ΝΕΑ, 15/11/2002 (Διασκευασμένο κείμενο).
Ο Χρήστος Μασσαλάς: πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (2002)